STRONA GŁÓWNA

TACZANÓW
Gmina Pleszew
Pałac Maksymiliana Taczanowskiego z końca XVIII w., przebudowany ok. 1853 r.; dziedziniec architektoniczny

                                                                                              Pałac w Taczanowie. Fot. K. Podczaska.


                                                                                                           Pałac w Taczanowie w 3 ćw. XIX w. Wg A. Duncker, Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser
und Ritterschaftlischen Residenzen, Bd. 9, Berlin 1866-1867, nr 485.


                                                                                                  Wnętrze pałacu. Salon w stylu Ludwika XV w. Wg Złota księga ziemiaństwa polskiego
poświęcona kulturze i wytwórczości rolnej, Warszawa 1929.



POŁOŻENIE: Założenie pałacowe znajduje się w centralnej części wsi, po zachodniej stronie drogi Pleszew-Bronów.

PAŁAC wzniesiony został w końcu XVIII w. Ok. 1853 r. został rozbudowany w stylu klasycyzmu berlińskiego. Wzorowany jest na berlińskim pałacu księcia Karola. W 1922 r. została przebudowana facjata i portyk frontowy. W latach 70. XX w. pałac był gruntownie remontowany. Jest to obiekt murowany, dwukondygnacyjny, z poddaszem, kryty dachem dwuspadowym. Wzniesiony został na planie prostokąta. Od wschodu posiada aneks. Elewacje są boniowane, podzielone gzymsami podokiennymi i sztukatorskim fryzem międzykondygnacyjnym, który posiada ornament antheminu i zwieńczone gzymsem kostkowym. Okna posiadają profilowane obramienia i ozdobne nadokienniki, ujmujące roślinne dekoracje sztukatorskie. Na fasadzie znajduje się pseudoryzalit, poprzedzony gankiem 4-kolumnowym, nakrytym balkonem. We wnętrzu zachowały się drewniane kolumny, pilastry przyścienne, schody, a na zewnątrz żeliwna balustrada balkonu. Z dawnych pomieszczeń wewnętrznych wzmiankowany jest salon w stylu Ludwika XV, salonik błękitny, kredens, hol.

                                                                                                 
Fragment dziedzińca architektonicznego od zewnątrz. Fot. K. Podczaska.

OTOCZENIE PAŁACU: Przy pałacu znajduje się duży dziedziniec architektoniczny i drugi, mniejszy. Duży dziedziniec posiada kształt prostokąta. Główny wjazd z terenu parku prowadzi przez narożną przejazdową wieżę, a od wschodu – przez bramę w murze w 1853 r. Ok. 1864 r. zostały wzniesione oficyny i wieża wjazdowa, w stylu neogotyckim. Były remontowane w latach 80. XX w. Oficyna północna, stykająca się z pałacem, mieściła zapewne bibliotekę, pokój właściciela i kancelarię, a w okresie międzywojennym – pokoje dla praktykantów i kasę. Oficyna południowa przylega do oranżerii-sali balowej. Są to budynki ceglane, parterowe, posiadające sklepienia krzyżowe na gurtach w krużgankach, nakryte dachami dwuspadowymi. Wieża wjazdowa jest dwukondygnacyjna, nakryta wysokim dachem czterospadowym, zakończonym iglicami z chorągiewką z herbem Jastrzębiec. Oficyny wybudowane zostały na planie prostokątów, ustawionych względem siebie prostopadle i połączonych ukośnie położoną wieżą kwadratową z szerokim przejazdem, ujętą trójkątnymi aneksami, w których znajdują się przedsionki oficyn. W oficynie południowej znajduje się centralne pomieszczenie, otoczone z 3 stron krużgankami. W obu oficynach od strony wnętrza dziedzińca występują krużganki. Elewacje są nietynkowane. Obie oficyny od wnętrza dziedzińca rozczłonkowane są arkadami krużganka, a od zachodu i południa – ślepymi arkadami-wnękami z otworami okiennymi. Ozdobione są rozetami, zakończone krenelażem, który w pseudobaszcie zachodniej wsparty jest na kroksztynach. Elewacje wieży przeprute są arkadowym przejazdem, nad którym znajdują się blendy mieszczące rzeźbione personifikacje Gospodarności, a w fasadzie – herb Jastrzębiec – Taczanowskich. Elewacje zwieńczone są krenelażem ze sterczynami. W oficynie północnej zachowała się oryginalna stolarka drzwiowa, a w krużgankach – bruk kamienny. Za oficyną, w pierze południowej usytuowana jest oranżeria-sala balowa, stykająca się z 2 kompleksami budynków: północnym – pawilonem, który rozdziela wozownie i południowym – cieplarnią, ujęta basztami. Oranżeria wybudowana została ok. 1853 r. w tylu tzw. normandzkim. Użytkowana była jako sala balowa. Po II wojnie światowej została adaptowana na magazyn. Jest ceglana, dwukondygnacyjna, z poddaszem, nakryta dachem dwuspadowym, wzniesiona na planie prostokąta, ozdobiona pseudoryzalitami, fryzem kordonowym i pasami z glazurowanych cegieł, fryzem reliefowym w formie czteroliścia, ośmiobocznymi sterczynkami, i schodkowym krenelażem. Cieplarnię z basztami wzniesiono ok. 1853 r. Została przebudowana w 1. ćwierci XX w. W latach 80. XX w. była remontowana. Tworzy ją stalowa kratownica oparta od południa na murze ceglanym. Posiada boczne baszty, trójkondygnacyjne, ceglane, nakryte dachami namiotowymi. Baszty ozdobione są pasami z cegieł-zendrówek, fryzem ze ślepych arkadek i sterczynami w narożach. W południowej pierzei dziedzińca przypałacowego, równolegle do cieplarni z basztami, usytuowany jest pawilon z ok. 1853 r. z wozowniami z końca XIX w. Był on rekonstruowany w 1986 r. Pawilon jest ceglany, a wozownie – częściowo – kamienne, parterowe, nakryte dachami dwuspadowymi. Sam pawilon jest trójkondygnacyjny, nakryty dachem namiotowym, wzniesiony na planie ośmioboku, połączony od wschodu i zachodu z dwoma skrzydłami wozowni. Elewacje pawilonu dekorowane są pasami z ciemnej cegły zendrówki i dekorowane płaszczyznami wykładanymi granitem. Ok. 1853 r. powstała także ptaszarnia, wybudowana  również w stylu tzw. normandzkim. Na przełomie XIX i XX w. została obniżona, poszerzona o przedsionek z aneksami i przekształcona na stajnię dla koni cugowych. Jest to budynek ceglany, parterowy, nakryty dachem namiotowym ośmiopołaciowym, z latarnią. Wzniesiony został na planie ośmioboku. Posiada centralny okręg kolumn dźwigających spłaszczoną kopułę i promieniście rozmieszczone boksy dla koni. Od południa znajduje się przybudówka dla ptaków, a od zachodu – przedsionek z przejazdem, ujęty przybudówkami. Na granicy dużego i małego dziedzińca położona jest stajnia dla koni cugowych, wybudowana ok. 1853 r., zapewne na początku XX w. przebudowana została na dom mieszkalny. Jest to budynek ceglany, parterowy, z częściowo mieszkalnym poddaszem, nakryty dachem dwuspadowym, wzniesiony na planie prostokąta, z przedsionkiem od wschodu. Elewacje ozdobione są fryzem kordonowym i gzymsem kostkowym. Elewacje szczytowe ujęte są szkarpami narożnymi z dekoracyjnymi płycinami, obwiedzionymi ramą z cegły zendrówki i zwieńczone schodkowym krenelażem. W tym samym okresie wybudowana została kwadratowa wieża z mieszkalnymi aneksami, wraz z pięciobocznym murem, przy którym znajdują się nowsze przybudówki gospodarcze z końca XIX w. Wieża jest ceglana, czterokondygnacyjna, nakryta dachem namiotowym, aneksy zaś – dachami pulpitowymi. Poprzedzona jest przedsionkiem i ujęta od północy i południa wnętrzami mieszkalnymi. Na zewnątrz wieża ozdobiona jest pasami z ciemniejszej cegły – zendrówki, fryzem i gzymsem koronującym z kroksztynami, biforiami i triforiami. Elewacja muru posiada narożne lizeny, przechodzące w sterczyny, zwieńczona krenelażem i ozdobiona geometrycznymi motywami z cegły zendrówki. W 1861 r. wzniesiona została kaplica grobowa.


                                                                                                               Fragment dziedzińca architektonicznego od wewnątrz. Fot. K. Podczaska.


                                                                                                         Herb Jastrzębiec i sentencja rodowa: "Plus pense que dire" na kaplicy w parku. Fot. K. Podczaska.

 PARK założony został w 2. połowie XVIII w. i gruntownie przekształcony i powiększony w latach 1853-1864. Zajmuje dzisiaj powierzchnię 21,05 ha. Posiada plan nieregularnego wieloboku. Na terenie parku znajduje się dwie aleje grabowe, trawnik z fontanną, asfaltowy podjazd, kamienny krzyż, 3 duże stawy, w tym główny z wyspą. W parku zobaczyć można kasztanowce, lipy, jesiony, dęby, topole, cisy, jodły, graby. W części wschodniej parku zachowała się kaplica grobowa z dzwonnicą. Wybudowana została w 1861 r. w stylu neogotyckim. Połączona jest gankiem z dzwonnica. Jest to obiekt ceglany, nakryty dachem dwuspadowym, z sygnaturką, prezbiterium zaś – dachem pięciopołaciowym. Jest typu salowego, z węższym trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Elewacje są nietynkowane, posiadają fryz i gzyms wieńczący oraz narożnikowe szkarpy zakończone sterczynami. Wejście prowadzi przez portal. Pod posadzką znajduje się krypta sklepiona kolebkowo z lunetami, mieszcząca grobowiec dziedziców - Taczanowskich. We wnętrzu zachowały się neogotyckie ołtarze, ambona, chrzcielnica i stalle. Z kaplicą połączona jest gankiem neogotycka dzwonnica z 1861 r., nakryta dachem namiotowym i ujęta narożnymi szkarpami, a wyżej – lizenami. Ozdobiona jest fryzem, gzymsem z kroksztynami i krenelażem.

                                                                                                                      Widok na park i fontannę. Fot. K. Podczaska.

                                                                                                                              Fragment parku ze stawami. Fot. K. Podczaska.



WŁAŚCICIELE:

-  1379 -  Sieciech
- 1394-1406 – część - bracia Sieciech i Dzierżek; część (ok. 1403) - Michał, „armigerum” diecezji gnieźnieńskiej
- 1420 – ww. Sieciech (Sieczek) z synem Mikołajem i córką Boguchną
- 1428 – Michał
-  1434-1448 - Jan Piątek z żoną Elżbietą
- 1457 - Jan Taczanowski
- 1467 - Jakub z Taczanowa, którego żoną była Katarzyna z Koźlątkowa
- 1469 - wzmiankowana Katarzyna z Łowęcic h. Zaręba, wdowa po Janie z Taczanowa
- 1487 - Jan i Stanisław
- 1497-1499 – ww. Stanisław z żoną Heleną z Kakawy
- po 1499-1521 - Mikołaj, Wacław, Stanisław i Jan, synowie ww. Stanisława
- ? - Wojciech i Mikołaj, synowie ww. Jana
- 1529 - Jan Sławiński
- 1549 – Wojciech Chorzewski czyli Taczanowski i jego żona Katarzyna Tomicka
- 1552 r. – Stefan Wilkowski oraz Wojciech Chorzewski
- 1557-1565 - Stefan Wilkowski z żoną Katarzyną Dziąnczyńską
- 1579 – wdowa Katarzyna z Dziąnczyńskich Wilkowska
- do 1595 - Andrzej Wilkowski, syn ww. Stefana
- 1595-1601 - Mikołaj Poklatecki sive Górski h. Wieniawa z żoną Agnieszką Słupską
- 1601-1774 - o. Jan Leopoliensi, rektor kolegium jezuitów w Kaliszu i tamtejszy konwent
- 1774-ok. 1777 - Józef Mikorski h. Ostoja, podkomorzy gostyński
- ok. 1795 - Mikołaj Taczanowski h. Jastrzębiec, łowczy kaliski, chorąży wieluński, wraz z żoną Pelagią Szczytnicką
- 1800-1804 – Maksymilian Taczanowski, syn ww. Mikołaja
- 1804-1805 – Felicjan Taczanowski
- 1805-1838 – ponownie Maksymilian Taczanowski, sędzia pokoju i prefekt kaliski, z żoną  Franciszką Drwęską
- 1838-1867 - Alfons Artur Antoni Felicjan hr. Taczanowski, syn ww. Maksymiliana
- 1867-1917 - Antoni hr. Taczanowski, bratanek ww. Alfonsa Artura Antoniego Felicjana (syn Juliana, dziedzica Kuczkowa), ożeniony 1. ze swoją kuzynką Seweryną Taczanowską, 2.  Haliną Karśnicką z Mchów
-  1917-1939 – Jan Taczanowski, syn ww. Antoniego, żonaty z Barbarą ks. Korybut-Wiśniowiecką
- po 24 IV 1945 - parcelacja 520 ha.

Literatura:

Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. VII, wyd. i opr. A. Gąsiorowski i R. Walczak, Warszawa-Poznań 1985; Adressbuch des Grundbesitzes im Grossherzogthum Posen, Berlin 1872; Cieślak T.,  Nadzieje i rzeczywistość. Ziemia pleszewska w latach 1945-1947, Rocznik Pleszewski 2012, s. 243- 269; Durczykiewicz L., Dwory polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem, Poznań 1912; Güter=Adressbuch der Provinz Posen, Stettin 1907; Jurek T., Nieznane zapiski heraldyczne z ksiąg sądowych kaliskich w XV wieku, Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, n.s., t. 1: 1993, s. 134-147; Kozierowski S., Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski, Roczniki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 47: 1920, t. 2 (M-Z), Poznań 1922; Kurtzgefasstes Staatistisches Handbuch der Provinz Posen (…), Posen 1865; Kwilecki A., Ziemiaństwo wielkopolskie. Między wsią a miastem, Poznań 2001; Małyszko S., Kaplica rodowa Taczanowskich w Taczanowie, Rocznik Pleszewski, R. 2006, Pleszew 2007, s. 66-77; Małyszko S., Gajda Ł., Majątki wielkopolskie, t. II, Powiat pleszewski, Szreniawa 1997; Niederstetter J., Verzeichnis sammtlicher Ritter-und anderer selbstandigen grosseren Güter der Provinz Posen mit Angabe ihrer Besitzer, Posen 1859; Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, wyd. J. N. Bobrowicza, Lipsk 1846; Powiat kaliski w XVI wieku, Warta. Tygodnik poświęcony nauce, rozrywce i wychowaniu, nr 632 z 8 VIII 1886 r., s. 5568-5569; nr 633 z 15 VIII 1886, s. 5576-5578; nr 634 z 22 VIII 1886 r., s. 5564-5566; nr 635 z 29 VIII 1886 r., s. 5572-5574; nr 636 z 5 IX 1886 r., s. 5778-5780; nr 637 z 12 IX 1886 r., s. 5809-5811; nr 638 z 19 IX 1886 r., s. 5816-5818; nr 639 z 26 IX 1886 r., s. 5603; nr 640 z 3 X 1886 r., s. 5611; nr 641 z 10 X 1886 r., s. 5619; nr 642 z 17 X 1886 r., s. 5628-5630; nr 643 z 24 X 1886 r., s. 5636-5638; nr 644 z 31 X 1886 r., s. 5645-1648; nr 645 z 7 XI 1886 r., s. 5652-5654; nr 646 z 14 XI 1886 r., s. 5659-5661; nr 647 z 21 XI 1886 r., s. 5669-5670; nr 648 z 28 XI 1886 r., s. 5676-5678; nr 649 z 5 XII 1886 r., s. 5682-5684; nr 650 z 12 XII 1886 r., s. 5682-5684; nr 650 z 12 XII 1886 r., s. 5693-5695; nr 651 z 19 XII 1886 r., s. 5700-502; nr 652 z 26 XII 1886 r., s. 5708-5710; nr 653 z 9 I 1887 r., s. 5716-1718; nr 654 z 16 I 1887 r., s. 5724-5726; nr 655 z 23 I 1887 r., s. 5733-5734; nr 656 z 30 I 1887 r., s. 5741-5742; nr 657 z 6 i 13 II 1887 r., s. 5748-5749; nr 658 z 20 II 1887 r., s. 5755-5756; nr 659 z 27 II 1887 r., s. 5768; nr 660 z 6 III 1887 r., s. 5772-5774; nr 661 z 13 III 1887 r., s. 5781-5782; nr 662 z 20 III 1887 r., s. 5790; nr 663 z 27 III 1887 r., s. 5797; nr 664 z 3 IV 1887 r., s. 5806; nr 665 z 10 IV 1887 r., s. 5814; nr 668 z 1 V 1887 r., s. 5888; nr 669 z 8 V 1887 r., s. 5846; nr 671 z 22 V 1887 r., s. 5861; nr 672 z 29 V 1887 r., s. 5869-5870; nr 673 z 5 VI 1887 r., s. 5877-5878; nr 675 z 19 VI 1887 r., s. 5892-5893; nr 676 z 26 VI 1887 r., s. 5901-5902; nr 677 z 3 VII 1887 r., s. 5909; nr 678 z 10 VII 1887 r., s. 5918; nr 679 z 17 VII 1887 r., s. 5925; Sas-Lityński S., Złota Księga ziemiaństwa polskiego poświęcona kulturze i wytwórczości rolnej. Wielkopolska, Warszawa 1929; Skuratowicz J., Dwory i pałace w Wielkim Księstwie Poznańskim, Międzychód 1992; Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII, Warszawa 1892; Ziółkowski J., Podręcznik statystyczno-adresowy większej własności polskiej w W. Księstwie Poznańskiem i Prusach Zachodnich, Poznań 1890; M. J. Minakowski Genealogia potomków Sejmu Wielkiego http://www.sejm-wielki.pl/; Teki Dworzaczka.