STRONA GŁÓWNA

PIERUSZYCE
Gmina Czermin
Dwór Józefa Pruskiego z pocz. XIX w.

POŁOŻENIE: Założenie dworskie położone jest w południowo-wschodniej części wsi, przy drodze Pleszew-Grab, po północno-zachodniej stronie stawu na bezimiennym cieku wodnym wpadającym do rzeki Prosny. 51°59’21” N 17°44’32” E.


DWÓR wzniesiony został na początku XIX w. Ok. lat 1840-1850 został przebudowany dla dziedzica Ignacego Pruskiego. Przed 1900 r. został rozbudowany o aneks północny. Był remontowany w latach 1955-1959 i 1987-1988. Jest to budynek murowany, parterowy, posiadający mieszkalne poddasze. Kryty jest dachem naczółkowym. Od frontu wysunięty jest piętrowym ryzalitem, nakrytym dachem dwuspadowym. Zbudowany został na planie prostokąta. Nie zachował się taras ogrodowy. W bocznej przybudówce znajdowała się niegdyś kuchnia i pralnia, posiadające oddzielne wejście. Fasada jest boniowana w narożach i posiada gzyms wieńczący, kostkowy. Zachowała się stolarka drzwiowa z supraportami i częściowo okienna. Wewnątrz zachowały się rozety na sufitach parteru.

PARK założono w połowie XIX w. Zachował się szczątkowo. Drzewa rosną tylko przed frontem dworu.

WŁAŚCICIELE:

- 1400 - Zawisza z Chociczy h. Poraj
- do 1435 -  5 łanów w posiadaniu Andrzeja z Cienina
- 1435 – 5 łanów w posiadaniu Macieja z Zaszkowic
- 1438 - Katarzyna z Pieruszyc, córka (?) Iwona z Pawłowa i Małgorzata z Pieruszyc
- do 1443 – Bieniak z Buszkowa z żoną Dorotą
- 1443 – Mikołaj Wyszek (Wyszkowic, zw. też Mirakiem) z bratem Piotrem
- po 1443 – część – Wojciech z Drachowa z żoną Dorotą z Międzyborza; część - Piotr
- 1449 – część - Marcin z żoną Małgorzatą; część – Wojciech z Drachowa
- 1464 – część - Mikołaj z Pieruszyc, syn Marcina Słockiego (?), z żoną Anną; część – Wojciech z Drachowa z żoną Dorotą z Międzyborza
- 1466 – część – wdowa Dorota z Międzyborza Drachowska z synami Janem z Pieruszyc i Mikołajem z Nowej Wsi
- 1468 – część - Anna z Międzyborza, wdowa po Michale Drachowskim z Pieruszyc i Międzyborza, matka Jakuba z Międzyborza, Wojciecha, Katarzyny i Anny
- 1474-1482 – część - Piotr, syn Bieniaka; część – Mikołaj z Nowej Wsi, syn zm. Wojciecha z Drachowa, który w 1477 r. sprzedał swoją część Katarzynie z Pieruszyc, żonie
                       Jana z Pacynowic; część – Jakub i Wojciech Pacynowscy; część – Michał Mirak z Pieruszyc; część – Andrzej Drapikot Koszkowski z Pieruszyc (do 1475);
                       część – wdowa Anna z Międzyborza; część – Marcin z Pieruszyc; część – Piotr Buszkowski, syn Macieja, kleryk; część – Michał Jagielno z Pieruszyc
- 1482-1483 – część – Piotr; część - Marcin Pieruski alias Pacynowski zw. Mirak h. Korab; część – Katarzyna, wdowa po Janie z Pacynowic; część – Jakub z bratem
                       Wojciechem „Szrapką” Międzyborskim i siostrą Anną – żoną Macieja Robakowskiego; część – Katarzyna, wdowa po ww. Andrzeju Drapikocie Koszkowskim
                       wraz z córkami Anną i Małgorzatą
- 1491 – część - bracia Michał, Wojciech i Marcin Pieruscy h. Korab; część – Katarzyna z Pieruszyc h. Korab, żona Jana z Pacynowic; część – Wojciech „Szrapka”
                          Międzyborski
- 1494 – bracia Michał i Wojciech Pieruscy; część – Marcin Mirak; część – Wojciech „Szrapka” Międzyborski; część – Katarzyna z Pieruszyc, wdowa po Janie Pacynowskim
              h. Korab, która w 1495 r. Bogumiłowi Wiotszyńskiemu darowała 2,5 łanu w Pieruszycach w zamian za jego część w Sulęcinie
 -  1499 – część – Wojciech „Szrapka” Międzyborski z dziećmi: Piotrem, Maciejem, Benedyktem, Bartłomiejem, Małgorzatą, żoną szewca Zaremby w Ostrowie; Zofią,
                która poślubiła Jerzego Kraczmara, tkacza poznańskiego oraz Heleną i Reginą
- 1505 – część – Andrzej Pieruski
- 1507 – część – Marcin Pieruski
- 1514-1519 – część - Anna, córka Anny z Pieruszyc i Międzyborza, wdowa po Marcinie Robakowskim; część – Marcin Jagielno, który w 1514 r. swoją część sprzedał
                       Szymonowi Złotkowskiemu, miecznikowi kaliskiemu; część – Marcin Pieruski z żoną Ewą, córką ww. Andrzeja Pieruskiego
- 1519-1529 – część – dzieci ww. Wojciecha „Szrapki” Międzyborskiego; spośród nich Bartłomiej swoją część  sprzedał w 1525 r. Marcinowi Ostrowskiemu ze Skrzypny
                      zw. „Drygałą”; część - Marcin Pieruski (zm. 1522), ojciec Doroty – żony Błażeja Kuczkowskiego; część – Wojciech Robakowski z żoną Katarzyną Szkudlską;
                      część - Maciej Pieruski z żoną Zofią Irzykowską; część – Wojciech Marszewski (do 1542)
- do 1539 – część – wdowa Katarzyna ze Szkudlskich Robakowska, 2.voto żona mieszczanina pleszewskiego Wojciecha Marzeli
- 1539 – część – Tomasz Marszewski h. Rogala, pisarz ziemski kaliski
- 1541 – część – Wojciech Marszewski, syn ww. Tomasza
- 1542 – część – Maciej Pieruski
- 1551-1577 – część – Jan, Andrzej, Wawrzyniec i Maciej Pieruscy; część – ich ojciec Maciej Pieruski (zm. 1563) z 2. żoną Regina Racędowską; część – Bartłomiej
                       Suchorzewski h. Zaremba; część Zofia z Tomickich Pieruska (żona Marcina) wraz z synami Janem i Mikołajem (1559)
- 1577 - Gabriel, Mikołaj, Jan, Stanisław, Anna, Zofia, Agnieszka – dzieci ww. Jana Pieruskiego; Ludmiła, Anna, Zofia i Barbara, córki ww. Andrzeja Pieruskiego; Katarzyna,
              córka ww. Wawrzyńca Pieruskiego
- 1579-1581 - Jan Kuklinowski, Bartłomiej Suchorzewski h. Zaremba oraz Anna, Mikołaj i Wawrzyniec Pieruscy
- 1584 – część - Anna z Grabu h. Wczele, wdowa po Jerzym Złotkowskim h. Topór; część - Katarzyna Prusinowska
- 4. ćw. XVI w. – Suchorzewscy, Kalinowscy i Pieruscy
- 1591 - Mikołaj Pieruski h. Korab, Marcin Grzymisławski, Anna Złotkowska h. Topór i Jan Kuklinowski
- do 1598 – Stanisław, Mikołaj i Jan bracia Pieruscy
- 1598 – część - Stanisław i Mikołaj Pieruscy; część - Stanisław Złotkowski
- 1600 – część - Jadwiga z Pieruszyc, wdowa po Stanisławie Miedźwiedzkim h. Topacz; część – Andrzej Kuklinowski, który w 1600 r. sprzedał swój dział Marcinowi
              Mańkowskiemu h. Zaremba i jego żonie Barbarze Jurkowskiej
- do 1601 – część - Anna z Grabu Złotkowska, wdowa po Jerzym Złotkowskim
- 1601-1611 – część - Stanisław Złotkowski, syn ww. zm. Jerzego; część – Marcin Mańkowski (1604); część - Mikołaj Pieruski (1605); część – Łukasz Krzyżankowski (1608)
- 1611 – część – Marcin Wyszkowski
- 1614 – część - Bartłomiej Suchorzewski h. Zaremba
- 1618 - Łukasz Kokoski, Wojciech Kolnicki i Stanisław Pacynowski (syn Bartłomieja) h. Korab
- 1623 – część - Wojciech Korzbok Zawadzki
- do 1642 – część -  Łukasz Jemiałkowski, syn zm. Stanisława
- 1642-1653 – część - Samuel Miniszewski h. Topór z żoną Ewą Kotarską; część - Andrzej Korzbok Zawadzki wraz z żoną Zofią Cielecką h. Zaremba (1647)
- 1653-1670/1673 – Marcin Napruszewski h. Grzymała, burgrabi ziemski kaliski, sędzia deputat kapturowy kaliski, burgrabia ziemski kaliski, wraz z 1. żoną z Bogumiłą
                                (Teofilą) Głoskowską, wdową po Piotrze Węgierskim, 2. żoną Jadwigą prawdopodobnie Cenarską, mieszczką kaliską
- 1680 – część - Stanisław Miniszewski h. Topór, dziedzic Żegocina, Psieni i Żbików 
- do 1692 - Wojciech Krąkowski h. Topór, kasztelan krzywiński
- 1692 - Bartłomiej Swinarski h. Poraj
- do 1725 - Zofia z Drzewieckich 1.voto Gliszczyńska, 2.voto Witowska, regentowa grodzka pyzdrska i jej syn Maciej Gliszczyński
- 1725 - Władysław Bartochowski h. Rola, skarbnik sieradzki, łowczy sieradzki, kasztelan wieluński i jego szwagier Stanisław Lipski h. Grabie (mąż siostry, Joanny)
- 1729-1734 - Joanna Bartochowska h. Rola, siostra ww. Władysława, wdowa po Stanisławie Lipskim
- 1734 – Rozalia Lipska, córka ww. Stanisława
- 1742-1763/1766 - Prokop Niemojowski h. Wieruszowa, podczaszy ostrzeszowski, z żoną ww. Różą (Rozalią) Lipską
- 1767 - Antoni z Błociszewa Gajewski h. Ostoja, kasztelan nakielski, starosta kościański, wraz z żoną Izabelą Mycielską, wdową po Jakubie Szołdrskim, staroście
              rogoźnickim
- do 1783 - Eufrozyna Gajewska, córka ww. Antoniego
- 1783 - Paschalis Radoliński h. Leszczyc, regent grodzki pyzdrski
- 1789-1797 – Franciszek Pruski h. Leliwa, łowczy przemyski i jego żona Katarzyna z Rudnickich
- ok. 1802-1830 - Jan Pruski i jego żona Marcjanna ze Sczanieckich h. Ossorya
- 1829-1870 - Ignacy Pruski z 1. żoną Kamilą Trzcińską (zm. 1843); 2. Alfredą Mierzewską
 – 1870-przed 1896 - Henryk Taczanowski h. Jastrzębiec ze Sławoszewa
- przed 1896 - Komisja Kolonizacyjna, która dokonała parcelacji majątku
- 1896 - w Pieruszycach mieszkały 34 rodziny niemieckie
- 1903-1915 – resztówka znajdowała się w rękach Franza Żustusa
- 1915-1921 – resztówka należała do Theresy Żustus z d. Muhs
- 1921 – resztówka w posiadaniu Jana Makowskiego, który nabył ją drogą zamiany za majątek Tworzymirki Górne w pow. milickim.

Literatura:

Adressbuch des Grundbesitzes im Grossherzogthum Posen, Berlin 1872; Güter=Adressbuch der Provinz Posen, Stettin 1907; Jurek T., Nieznane zapiski heraldyczne z ksiąg sądowych kaliskich w XV wieku, Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, n.s., t. 1: 1993, s. 134-147; Kozierowski S., Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski, Roczniki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 47: 1920, t. 2 (M-Z), Poznań 1922; Kurtzgefasstes Staatistisches Handbuch der Provinz Posen (…), Posen 1865; Małyszko S., Gajda Ł., Majątki wielkopolskie, t. II, Powiat pleszewski, Szreniawa 1997; Niederstetter J., Verzeichnis sammtlicher Ritter-und anderer selbstandigen grosseren Güter der Provinz Posen mit Angabe ihrer Besitzer, Posen 1859; Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, wyd. J. N. Bobrowicza, Lipsk 1846; Powiat kaliski w XVI wieku, Warta. Tygodnik poświęcony nauce, rozrywce i wychowaniu, nr 632 z 8 VIII 1886 r., s. 5568-5569; nr 633 z 15 VIII 1886, s. 5576-5578; nr  634 z 22 VIII 1886 r., s. 5564-5566; nr 635 z 29 VIII 1886 r., s. 5572-5574; nr 636 z 5 IX 1886 r., s. 5778-5780; nr 637 z 12 IX 1886 r., s. 5809-5811; nr 638 z 19 IX 1886 r., s. 5816-5818; nr 639 z 26 IX 1886 r., s. 5603; nr 640 z 3 X 1886 r., s. 5611; nr 641 z 10 X 1886 r., s. 5619; nr 642 z 17 X 1886 r., s. 5628-5630; nr 643 z 24 X 1886 r., s. 5636-5638; nr 644 z 31 X 1886 r., s. 5645-1648; nr 645 z 7 XI 1886 r., s. 5652-5654; nr 646 z 14 XI 1886 r., s. 5659-5661; nr 647 z 21 XI 1886 r., s. 5669-5670; nr 648 z 28 XI 1886 r., s. 5676-5678; nr 649 z 5 XII 1886 r., s. 5682-5684; nr 650 z 12 XII 1886 r., s. 5682-5684; nr 650 z 12 XII 1886 r., s. 5693-5695; nr 651 z 19 XII 1886 r., s. 5700-502; nr 652 z 26 XII 1886 r., s. 5708-5710; nr 653 z 9 I 1887 r., s. 5716-1718; nr 654 z 16 I 1887 r., s. 5724-5726; nr 655 z 23 I 1887 r., s. 5733-5734; nr 656 z 30 I 1887 r., s. 5741-5742; nr 657 z 6 i 13 II 1887 r., s. 5748-5749; nr 658 z 20 II 1887 r., s. 5755-5756; nr 659 z 27 II 1887 r., s. 5768; nr 660 z 6 III 1887 r., s. 5772-5774; nr 661 z 13 III 1887 r., s. 5781-5782; nr 662 z 20 III 1887 r., s. 5790; nr 663 z 27 III 1887 r., s. 5797; nr 664 z 3 IV 1887 r., s. 5806; nr 665 z 10 IV 1887 r., s. 5814; nr 668 z 1 V 1887 r., s. 5888; nr 669 z 8 V 1887 r., s. 5846; nr 671 z 22 V 1887 r., s. 5861; nr 672 z 29 V 1887 r., s. 5869-5870; nr 673 z 5 VI 1887 r., s. 5877-5878; nr 675 z 19 VI 1887 r., s. 5892-5893; nr 676 z 26 VI 1887 r., s. 5901-5902; nr 677 z 3 VII 1887 r., s. 5909; nr 678 z 10 VII 1887 r., s. 5918; nr 679 z 17 VII 1887 r., s. 5925; Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VIII, Warszawa 1887; Żychliński T., Stosunek polskiej a niemieckiej większej własności w Wielkiem Księstwie Poznańskiem przed 30 laty a dzisiaj, Poznań 1978; Teki Dworzaczka.