STRONA GŁÓWNA

Pierwszy właściciel Dobrzycy z rodu Turnów był synem założyciela młodszej linii tegoż rodu, Jana Turno (zm. 1792), stolnika kaliskiego, generała, a wcześniej konfederata barskiego i Korduli z Gorzeńskich Turnowej (1737-1816), córki ANTONIEGO GORZEŃSKIEGO (1710-1773) i siostry GENERAŁA AUGUSTYNA GORZEŃSKIEGO (1743-1816). Urodził się 25 listopada 1778 r. w Głubczynie. Prócz brata ADAMA (1775-1851), oficera w Armii Księstwa Warszawskiego, który pozostawił po sobie prowadzony przez wiele lat, znakomicie dokumentujący ówczesną epokę i często wykorzystywany przez badaczy "Dziennik", przechowywany obecnie w Ossolineum, miał jeszcze siostry Ludwikę (1759-1826), wydaną 1. voto za Adama Goetzendorf-Grabowskiego i 2. voto za starostę ostryńskiego Zienkowicza oraz Katarzynę (1769-1800), żonę Antoniego Onufrego Skarżyńskiego¹.

Kazimierz Turno w dzieciństwie, prócz nauki domowej, kształcił się w słynnej szkole pijarów w Rydzynie², następnie, w latach 1796-1800 przebywał w Warszawie. Po nieudanej próbie wyjazdu do Legionów Dąbrowskiego we Włoszech, ostatecznie rozpoczął służbę w stacjonującym we Wrocławiu pułku kirasjerów pruskich, następnie był adiutantem księcia pruskiego Fryderyka Augusta³.

We Wrocławiu poznał Helenę Rogalińską herbu Łodzia, kasztelankę międzyrzecką, którą poślubił w 1801 r. Para ta doczekała się sześciorga dzieci: syna Jana Napoleona (1806-1821) i pięciu córek: Augustyny (1802-1881), wydanej za Antoniego Koczorowskiego z Jasienia, Józefy (ur. 1803), zamężnej za Augustynem Gorzeńskim z Radziwiłłowa na Wołyniu, Korduli (1807-1876), Donaty (1808-1876), żony Michała Gorzeńskiego z Witaszyc, i Amelii (ur. 1811), która podobnie jak Kordula nigdy nie wyszła za mąż⁴. Dorastającymi dziećmi generałostwa Turnów przez wiele lat opiekowała się francuska guwernantka AMELIA DE VALDEC (1780-1847), zatrudniona przez nich w 1816 r

Po wkroczeniu wojsk napoleońskich, w 1806 r. zaangażował się w tworzenie na terenie Wielkopolski gwardii narodowych⁵, następnie, awansując od razu na pułkownika (w wojsku pruskim był podporucznikiem), mianowany został szefem, a później dowódcą 5 pułku strzelców konnych (pierwotnie znanego pod nazwą 1 pułku lekkiej jazdy), który własnym sumptem umundurował⁶. Z pułkiem, którym dowodził do 1810 r., przeszedł chrzest bojowy w walkach kampanii 1807 r., począwszy od bitwy pod Tczewem po oblężenie Gdańska. Następnie szarżował w bitwie pod Frydlandem – przyniosło mu to wyrażone po bitwie uznanie samego Napoleona, a po kilku miesięcy także krzyż kawalerski Legii Honorowej⁷.

Dokonania w bitwie pod Frydlandem sprawiły, że pułkownik Turno stał się postacią znaną i rozpoznawalną, w ślad za czym poszły dalsze wyróżnienia, w tym zwłaszcza mianowanie (w marcu 1809 r.) tytularnym adiutantem księcia warszawskiego Fryderyka Augusta⁸.

Na czele swego pułku wziął udział w wojnie 1809 r. i wraz ze swymi żołnierzami (był wśród nich m.in. poległy w tej kampanii słynny major Berek Joselewicz) odznaczył się przy likwidacji przyczółka austriackiego pod Górą, zdobywaniu Sandomierza i pod Wrzawami⁹.

Po zakończeniu wojny z Austrią, płk Turno w 1810 r. awansowany został na generała brygady i mianowany dowódcą wojskowym departamentu kaliskiego, zdając równocześnie dowództwo swojego pułku (jego następcą został płk Zygmunt Kurnatowski). W tym okresie, wraz z bratem i wieloma innymi wojskowymi, był też członkiem loży wolnomularskiej Français et Polonais Réunis.

W wyprawie moskiewskiej 1812 r. gen. Kazimierz Turno został dowódcą złożonej z 11 i 16 pułku ułanów 29 Brygady Jazdy, wchodzącej w skład 4 Dywizji Lekkiej Jazdy gen. A Rożnieckiego, która z kolei znajdowała się w IV Korpusie Rezerwowym Kawalerii gen. Marie Latour-Maubourga. Odznaczył się w bitwie pod Mirem, w czasie walk odwrotowych spod Moskwy został jednak ciężko ranny w bitwie nad Berezyną¹⁰.

Wskuek odniesionych ran generał na początku 1813 r. nie był jeszcze zdatny do służby i wyjechał wraz z dworem Fryderyka Augusta do Drezna, pełniąc przy jego boku służbę adiutanta. W Dreźnie też został uroczyście odznaczony krzyżem oficerskim Legii Honorowej. W końcowej części kampanii 1813 r. i bitwie pod Lipskiem generał dowodził brygadą w dywizji ks. Antoniego Sułkowskiego, wchodzącej w skład polskiego VIII Korpusu Wielkiej Armii. Po bitwie sostał się do niewoli pod Lipskiem, dalej jednak aż do początku 1814 r. wypełniał swe obowiązki u boku Fryderyka Augusta, towarzyszac mu w nakazanym przez sprzymierzonych wyjeździe do Berlina¹¹

W 1816 r. odziedziczył po swoim wuju, gen. Augustynie Gorzeńskim (bracie matki, Korduli z Gorzeńskich Turnowej) dobra dobrzyckie oraz połowę pałacu Jabłonowskich w Warszawie. Wskutek nigdy nie wyleczonych ran znad Berezyny, stan zdrowia generała podczas pobytu w Dobrzycy pogarszał się jednak z dnia na dzień i zmarł on już 8 listopada 1817 r., nie ukończywszy 39 roku życia. Ciało generała spoczęło w Goniembicach, natomiast wnętrzności i serce pochowano w Dobrzycy¹².


1T. Żychliński, Złota Księga Szlachty Polskiej, R. III, Poznań 1881, s. 298.2Ł. Ptaszyński, Generał Kazimierz Turno 1778-1817, Poznań 2000, mpis pracy mgr w Zakładzie Historii Polski XIX i XX w. IH UAM, s. 21-233Tamże, s. 16.4T. Żychliński, Złota Księga..., s. 298-299.
5Ł. Ptaszyński, Generał Kazimierz Turno..., s. 27.6Tamże, s. 29-30.7Tamże, s. 31-49.8Tamże, s. 53-54.9Tamże, s. 58-77.10Tamże, s. 81-94.11Tamże, s. 95-99.
12Tamże, s. 100.

Źródła i literatura:

Ł. Ptaszyński, Generał Kazimierz Turno 1778-1817, Poznań 2000, mpis pracy mgr w Zakładzie Historii Polski XIX i XX w. IH UAM.

R. Kąsinowska, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum, Dobrzyca 2007. 

T. Żychliński, Złota Księga Szlachty Polskiej, R. III, Poznań 1881, s. 298-299.