Herb Bróg (Leszczyc).
za: www.wikipedia.pl
Życiorys pierwszego właściciela Dobrzycy z rodu Gorzeńskich na pewno nie należał do tuzinkowych – już jako człowiek dojrzały, ojciec kilkorga dzieci, przy tym zamożny i żywo zaangażowany w ówczesne życie publiczne, po śmierci żony zdecydował się bowiem wstąpić do stanu duchownego, w którym zrobił szybką karierę i u boku trzech kolejnych prymasów sprawował wysokie urzędy kościelne.
ŻYCIE RODZINNE
Przyszły pan na Dobrzycy urodził się w 1671 r. jako syn Andrzeja i Zofii ze Skoraszewskich, chorążanki poznańskiej. W młodości uczęszczał do szkół w Kaliszu i Poznaniu, a w 1701 r. wymieniany był jako dworzanin królewski.
W 1704 r. ożenił się z Anną Koźmińską, kasztelankę rogozińską, z którą doczekał się ośmiorga dzieci. Spośród synów1, dwaj poświęcili się karierze duchownej – Dymitr, jezuita, zmarł młodo w 1732 r., natomiast Józef (zm. w 1784 r.) osiągnął godności kanonika krakowskiego i poznańskiego2. Kolejny syn, Franciszek doszedł do stopnia pułkownika wojsk koronnych, a z kilkorga jego dzieci (z małżeństwa z Anną Deręgowską) najwyższe godności kościelne osiągnął Tymoteusz (1743-1825), arcybiskup gnieźnieński i poznański. Następcą Aleksandra na włościach dobrzyckich został natomiast ANTONI (1710-1773), chorąży kaliski i poznański, zapisał się w historii działalnością w czasach konfederacji barskiej, kiedy to zasiadał w jej władzach wielkopolskich – Izbie Konsyliarskiej.
W KRĘGU DZIAŁALNOŚCI POLITYCZNEJ
Dojrzałe lata życia Aleksandra Gorzeńskiego przypadły na burzliwy okres wojny północnej i konfliktu pomiędzy zwolennikami Augusta II i Stanisława Leszczyńskiego. Zarówno wtedy, jak i w późniejszych latach panowania Augusta II nazwisko przyszłego właściciela Dobrzycy wielokrotnie pojawia się w źródłach dotyczących ówczesnego życia sejmikowego. O pozycji, jaką cieszył się wśród współbraci świadczy fakt, że dwukrotnie, w 1706 i 1717 r. pełnił on godność marszałka sejmików średzkich, w 1715 i w 1727 r. był członkiem Komisji Skarbowej Koronnej, a w 1727 r. wybrano go na deputata do Trybunału Koronnego, którego został wicemarszałkiem. Uzyskiwał też kolejne urzędy ziemskie - w 1717 r. został miecznikiem, a w 1724 r. podczaszym kaliskim3.
PAN NA DOBRZYCY
W tym okresie, w 1717 r. nabył również za 106 700 zł od spadkobierców MICHAŁA DOBRZYCKIEGO (1660-1715), dobra dobrzyckie, których właścicielem pozostał przez przeszło 20 lat (pod koniec tego okresu dokonano m.in. gruntownej przebudowy uszkodzonego pożarem pozostałego po Dobrzyckich starego zamku – tzw. „kamienicy na przykopie”)4, sprzedając je w 1739 r., wspomnianemu wyżej synowi Antoniemu, na którego nałożył obowiązek spłaty pozostałego rodzeństwa.
Po śmierci żony w 1726 r., Aleksander Gorzeński, „nieutulony w żalu, sprzykrzywszy sobie świat, wstąpił do stanu duchownego”5, zostając początkowo proboszczem dobrzyckim – w swej parafii, którą administrował do 1748 r. ufundował nową plebanię i wzbogacił wyposażenie kościoła.
1Część źródeł wymienia jeszcze syna Władysława, nie wspominanego jednak przez W. Dworzaczka w opracowanym przezeń biogramie Aleksandra Gorzeńskiego w Polskim Słowniku Niograficznym. W. Dworzaczek, Gorzeński Aleksander [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. VIII, s. 325
2L. Łętowski, Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, Kraków 1852, T. III, s. 19-203W. Dworzaczek, Gorzeński Aleksander, [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. VIII, s. 3254K. Balcer, materiały niepublikowane; R. Kąsinowska, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum, Dobrzyca 2007, s. 29-32.5J. Korytkowski, Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. Podług źródeł archiwalnych, Gniezno 1883, T. II, s. 102.
KARIERA KOŚCIELNA
Aleksander Gorzeński szybko zaczął piąć się po szczeblach kolejnych godności kościelnych, zostając kolejno archidiakonem, a później oficjałem kaliskim i kanonikiem krakowskim. W 1729 r. wszedł do kapituły gnieźnieńskiej otrzymując kanonię fundi Bużenin, a po trzech kolejnych latach urząd kantora. Przez tamtejszą kapitułę wybrany został też archidiakonem, której to godności zrzekł się jednak na rzecz swego kontrkandydata. Swoja karierę ukoronował urzędami wikariusza generalnego i oficjała gnieźnieńskiego, na które powołał go prymas Teodor Potocki „ceniąc wysoko jego roztropność, gorliwość i wielkie doświadczenie”6. Podobnego zdania byli zapewne następcy Potockiego, Krzysztof Szembek i Adam Komorowski, którzy pozostawili Gorzeńskiego na zajmowanym stanowisku.
W charakterze przedstawiciela Kościoła kontynuował on również swój udział w życiu publicznym – jako delegat kapituły gnieźnieńskiej zasiadł ponownie w 1732 r. w Trybunale Koronnym, zostając jego wiceprezydentem, a w 1733 r. jeździł na sejmik średzki i sejm walny warszawski.
Gdy zmarł w 1754 r. (pochowany został w katedrze gnieźnieńskiej), kapituła uczciła jego pamięć stwierdzając, że zmarły oficjał był „vir bene meritus et omnibus affabilis”7.
ŹRÓDŁA I LITERATURA:
K. Balcer, materiały niepublikowane;
A. Boniecki, Herbarz polski, Warszawa 1903, T. VI, s. 299;
W. Dworzaczek, Gorzeński Aleksander, [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. VIII, s. 325;
R. Kąsinowska, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum, Dobrzyca 2007, s. 29-32;
J. Korytkowski, Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. Podług źródeł archiwalnych, Gniezno 1883, T. I, s. 39, 61; T. II, s. 101-103;
L. Łętowski, Katolog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, Kraków 1852, T. III, s. 19-20;
S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, T. IV, Warszawa 1907, s. 292-293;
T. Żychliński, Kronika żałobna rodzin wielkopolskich od 1863-1876 r. z uwzględnieniem ważniejszych osobistości zmarłych w tym przeciągu czasu w innych dzielnicach Polski i na obczyźnie, Poznań 1877, s. 119-120.
6J. Korytkowski, Prałaci i kanonicy..., s. 102.7Tamże.