2015-12-01
Gorzeńscy h. Nałęcz (1717 - 1816)
Herb Nałęcz.
za: www.wikipedia.pl
W 1717 r. wdowa po MICHALE DOBRZYCKIM (1660-1715) sprzedała rodową siedzibę ALEKSANDROWI GORZEŃSKIEMU (1671-1754), miecznikowi kaliskiemu, w tym okresie żywo zaangażowanemu w ówczesne życie publiczne i wybieranego m.in. marszałkiem sejmików średzkich oraz deputatem do Trybunału Koronnego. Kilkanaście lat później, po owdowieniu wstąpił on do stanu duchownego, w którym osiągnął wysokie godności wikariusza generalnego i oficjała gnieźnieńskiego.
Dobra dobrzyckie w 1739 r. sprzedał synowi ANTONIEMU GORZEŃSKIEMU (1710-1773), późniejszemu łowczemu i stolnikowi kaliskiemu, który Podobnie jak ojciec brał czynny udział w ówczesnym sejmikowym życiu politycznym, a pod koniec życia żywo zaangażował się w sprawę konfederacji barskiej, zostając w 1769 r. członkiem Wielkopolskiej Izby Konsyliarskiej – naczelnej władzy konfederackiej w Wielkopolsce.
Z powodu trudnej sytuacji finansowej zmuszony był on w 1766 r. do zastawienia Dobrzycy innemu z bohaterów początkowej fazy konfederacji barskiej w Wielkopolsce – WOJCIECHOWI RYDZYŃSKIEMU (1705-1770).
Malarz nieznany, portret generała
Augustyna Gorzeńskiego, k. XVIII w.
Zbiory Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy.
W 1772 r. majątek objął syn Antoniego, AUGUSTYN GORZEŃSKI (1743-1816), w latach panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego blisko związany z dworem stronnik króla. W tym okresie począwszy od 1780 r. posłował on na sejmy, w tym na Sejm Czteroletni.
Pomimo braku wykształcenia wojskowego od 1788 r. był generałem-adiutantem u boku króla i komendantem gwardii królewskiej, a także szefem 1. regimentu pieszego, awansując w 1792 r. na generała lejtnanta. Będąc zaufanym współpracownikiem monarchy odegrał dość znaczna rolę polityczną w latach Sejmu Czteroletniego, wojny polsko-rosyjskiej, a następnie insurekcji kościuszkowskiej.
W obliczu przymusowej przerwy w działalności politycznej, zintensyfikował prowadzone od lat osiemdziesiątych ptace przy rozbudowie rodowej rezydencji w Dobrzycy. Do polityki powrócił w latach Księstwa Warszawskiego, kierując m.in. Izbą Administracji Publicznej Departamentu Poznańskiego i otrzymując godności najpierw kasztelana-wojewody, a później senatora-wojewody. W obliczu braku męskiego potomstwa zapisał Dobrzycę siostrzeńcowi, GENERAŁOWI KAZIMIERZOWI TURNO (1778-1817).
Źródła: K. Balcer, Gorzeński Augustyn h. Nałęcz, [w:] Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa-Poznań 1983, s. 213;
R. Kąsinowska, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum, Dobrzyca 2007, s. 36-42, 63-66;
A. M. Skałkowski, Gorzeński Augustyn, PSB, T. VIII, s. 326-327.
Pałac w Dobrzycy w 1843 r. Ryc. A. F. Lemaitre wg K. Raczyńskiej zamieszczony
[w:] E. Raczyński, „Wspomnieniach wielkopolski”, Poznań 1843.
REZYDENCJA GENERAŁA AUGUSTYNA GORZEŃSKIEGO
Chcąc upiększyć rodową rezydencję, gen. Augustyn Gorzeński sprowadził z Warszawy gruntownie wykształconego w rzymskiej Akademii św. Łukasza STANISŁAWA ZAWADZKIEGO (1743-1806), jednego z najwybitniejszych architektów doby klasycyzmu w Polsce, który w ten sposób przeniósł do Wielkopolski idee ukształtowane w przodującym wówczas kręgu artystów skupionych wokół króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
W latach 1795-1799, wykorzystując mury istniejącej budowli, Zawadzki nadał im odpowiadającą duchowi czasu klasycystyczną formę, zarazem unikalną i niezmiernie ciekawą architektonicznie, wzbogacając ją m.in. o czterokolumnowy portyk na styku obu skrzydeł.
O unikalności rezydencji stanowiła również oparta niemal w całości o polichromie dekoracja wnętrz, które zdobiły iluzjonistyczne pejzaże słynnego wówczas ANTONIEGO SMUGLEWICZA (1740-1810) oraz groteskowe malowidła ROBERTA STANKIEWICZA. Całość uzupełniał, sąsiadujący z Salą Balową, Salon ze Sztukaterią zdobiony przez poznańskiego sztukatora MICHAŁA CEPTOWICZA VEL CEPTOWSKIEGO (1765-1829) oraz nieznanego z nazwiska sztukatora włoskiego.
Źródło: R. Kąsinowska, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum, Dobrzyca 2007 (tam dalsza literatura).
Panteon w dobrzyckim parku w 1843 r. Ryc. A. F. Lemaitre wg K. Raczyńskiej zamieszczony
[w:] E. Raczyński, „Wspomnieniach wielkopolski”, Poznań 1843.
Nowatorska jak na owe czasy była też koncepcja PARKU, czerpiąca inspirację z ówczesnych traktatów o ogrodach angielskich oraz pierwszych zrealizowanych na terenie Polski założeń tego typu (Arkadia, Olesin, Powązki). Obok wymienianych w źródłach ogrodników Giencza i Langego, decydująca przy jego powstaniu była zapewne rola pracującego wówczas przy przebudowie dobrzyckiego pałacu STANISŁAWA ZAWADZKIEGO (1743-1806).
Prawdopodobnie był on również twórcą pawilonów parkowych – Oficyny, Monopteru i Panteonu, których nagromadzenie i umiejętne wkomponowanie w niewielką przestrzeń założenia w znacznej mierze stanowi o wyjątkowości dobrzyckiego ogrodu.
Jego ówczesny wygląd znamy z zachowanych planów z lat 1802, 1823 i 1829, ukazujących obok zachowanych, także nieistniejące już budowle, w tym wielką oficynę w miejscu dzisiejszego wjazdu, położony po jej wschodniej stronie kasztel (sztuczną ruinę) i znajdujące się na północ od niej stajnie cugowe. Przed budynkiem pałacu promieniście zbiegały się wówczas trzy drogi. Droga na południe od pałacu kończyła się budynkiem Panteonu, najdłuższa droga na osi pałacu prowadziła do głównego wejścia na teren rezydencji w południowo-zachodnim narożniku założenia, a trzecia droga, zmierzająca w kierunku południowo–zachodnim sięgała wsi Klonowa, która brała swój początek na terenie dzisiejszej osady ogrodniczej.
Źródło: R. Kąsinowska, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum, Dobrzyca 2007 (tam dalsza literatura).
Biografie przedstawicieli rodu - przejdź dalej
